Op het kerkhof naast de Hervormde Kerk ligt het oorlogsgraf van Renze de Ruiter (1908-1944). Sjef Damhuis ontdekte dat zijn naam tijdens de jaarlijkse dodenherdenkingen op 4 mei nooit genoemd wordt. Hij ging op onderzoek uit en merkte dat de dood van Renze een merkwaardige geschiedenis kent. Twee gedeserteerde Belgen en een loslippige onderduiker speelden daarbij een bizarre rol.

Damhuis, die geschiedenisleraar aan CSG Eekeringe in Steenwijk is, kwam de naam van Renze de Ruiter tegen toen hij een artikel voor de dorpskrant ‘Woldkrant’ schreef over Hendrik Bos. Bij de ingang van het kerkhof staat een bordje met daarop de tekst: ‘Nederlands oorlogsgraf’. Het verbaasde de geschiedenisleraar dat De Ruiter bij geen enkele dodenherdenking is herdacht en hij is daarom op onderzoek uitgegaan. „Ik viel van de ene verbazing in de andere.”

„Na wat zoeken op internet, kwam ik een in het Engels geschreven verhaal over Renze tegen. Het bleek geschreven te zijn door zijn kleindochter Pauline Holmes uit Nieuw-Zeeland, met wie ik toen contact op heb genomen,” vertelt Damhuis. De merkwaardige geschiedenis rond de moord op De Ruiter begint volgens Damhuis bij de Belgische, pas 16-jarige soldaten, Walther Weinsberghen en Florian Beke. Zij hadden zich aangemeld bij de Waffen-SS en waren gelegerd in de Johan van den Kornputkazerne in Steenwijk.

Stripfiguren

Op zondagavond 1 oktober 1944 besloten de Belgen zich niet te melden voor de aflossing van de wacht, maar om een fietstocht te gaan maken. Ze kwamen toevallig in de Achterbuurt terecht, die tegenwoordig Witte Paarden heet, om verdachte personen op te sporen. Daar klopten ze aan bij het huis van Jan Wardenier en deden zij zich voor als Canadese parachutisten die kleren nodig hebben. De vrouw van Jan Wardenier ging daarvoor naar buurman Renze de Ruiter. Even later ging Renze samen met zijn vrouw Annie, hun onderduiker Appie Jorna en zijn vriendin Jenny de Jong naar het huis van Wardenier. Beke stelde zich voor als Johnny Flyther en Weinsberghen als Joe Brown. Ze deden net alsof ze alleen Engels kunnen spreken. „Renze was een eenvoudig iemand, hij sprak geen Engels en wist niet dat dit de namen van populaire stripfiguren waren,” zegt Damhuis.

Loslippig

De Belgen vertelden dat ze naar vliegveld Havelte moesten om voorbereidingen te treffen voor een luchtlanding van vijftig geallieerde parachutisten. Onderduiker Jorna en Jenny boden zich aan om de twee naar Havelte te brengen. Onderweg stopten ze nog even bij de woning van Hanne Terwischa in Steenwijkerwold. Uit gesprekken die Jorna met hem en enkele bezoekers voerde, konden de Belgen opmaken dat zich hier onderduikers bevonden. Volgens Damhuis was hij zo loslippig omdat hij voor vertrek teveel alcohol had gedronken. Als ze op de Woldberg aankomen, verdwijnt Weinsberghen. Linea recta ging hij terug naar de kazerne in Steenwijk en vertelde aan zijn commandant Fritz Habener over de onderduikers.

Jorna, De Jong en Beke besloten om terug te gaan naar Steenwijkerwold omdat er richting het vliegveld teveel Duitse wachtposten stonden. Ze besloten om te overnachten bij Renze de Ruiter. Daar waren tot hun schrik inmiddels twee Duitse officieren en Weinsberghen gearriveerd. Zij vroegen aan Annie en Renze waar hun onderduikers waren, maar beiden lieten niets los. Renze werd naar buiten gebracht en na ernstige mishandeling zonder pardon doodgeschoten. Zijn kinderen Melle en Gerda zien deze tragische gebeurtenis vanuit het slaapkamerraam.

Gefusilleerd in Kallenkote

De Duitsers brachten kort na de moord op Renze een bezoek aan Hanne Terwischa. Zij wilden weten welke personen zich op de avond van 1 oktober in zijn huis bevonden. Hanne en zijn zus Femmigje noemden tijdens de verhoren alleen de namen van de vier aanwezige mannen die geen onderduikers zijn. De Duitsers verhoorden drie van de aanwezige mannen. De vierde,Jannes de Vries, knecht van boer Hendrik Bos op de Wolterholten, was niet thuis. Wel vonden zij na huiszoeking bij toeval twee onderduikers: Johannes de Vries en zijn zwager Fritz ten Berge. Deze werden meegenomen naar de Van den Kornputkazerne. Hendrik Bos werd een dag later opgepakt. Op 13 oktober 1944 werden deze mannen door de Duitsers met nog drie andere personen op de schietbaan in Kallenkote doodgeschoten.

Damhuis heeft zich er sterk voor gemaakt dat De Ruiter vanaf 4 mei 2021 voortaan jaarlijks herdacht wordt tijdens de dodenherdenking in Steenwijkerwold. „Ik vind het belangrijk dat er aandacht komt voor hem en hoe de stommiteit van een onderduiker hem en nog drie anderen fataal werd.”

Het verhaal kan nu via de QR-code worden gescand.